اسیدسولفوریک با شناسه پاپ کم ۱۱۱۸، یک اسید معدنی و بسیار قوی است که با نام های مختلف جوهر گوگرد، اسید باتری، سولفات هیدروژن، اسید سولفین وروغن ویتریول شناخته شده است و دارای فرمول مولکولی (H۲SO۴ ) می باشد.
ساختار سولفوریک اسید شامل یک اتم گوگرد، چهار اتم اکسیژن و دو اتم هیدروژن می باشد.این ماده دارای مولکولهای دارای گشتاور قطبی است که میتوانند با یکدیگر پیوند هیدروژنی برقرار کنند.
اصطلاح اسید سولفوریک بخار یا اولئوم به محلول های تری اکسید گوگرد در اسید سولفوریک ۱۰۰ درصد اطلاق می شود. این محلول ها معمولاً حاوی ۲۰، ۴۰ یا ۶۵ درصد تری اکسید گوگرد هستند.
اسید سولفوریک به طور طبیعی در گازهای خارج شده از آتشفشان وجود دارد و با هر درصدی در آب حل می شود. واکنش آن با آب به شدت گرمازا است به همین دلیل باید از اضافه کردن یک باره آب به آن اجتناب کرد.
اسید سولفوریک خورنده است و قسمت عمده ای از باران اسیدی را تشکیل می دهد.قطرات آب به هنگام بارش با آلاینده های کارخانه ها و خودرو ها که در هوا معلق هستند واکنش می دهند و تولید اسید می کنند.
اسید سولفوریک با فلزات واکنش می دهد ،هر چه دما بالاتر رود میزان این واکنش بیشتر خواهد شد اما بر روی جیوه و سرب تاثیری ندارد.این ماده در لیست مواد خطرناک قرار گرفته است.
اسید سولفوریک برای اولین بار در قرن نهم توسط شیمیدان ایرانی به نام زکریای رازی کشف شد. او اسید سولفوریک را از طریق تقطیر خشک کانیهایی که شامل سولفات آهن (زاج سبز) و سولفات مس (کات کبود) بدست آورد.
در قرن هفدهم ، جان گلوبر ، اسید سولفوریک را از سوزاندن سولفور و نیترات پتاسیم در مجاورت بخار آب تهیه کرد.
در سال ۱۷۴۶، جان روبک اسید سولفوریک را با غلظت ۴۰-۳۵% در ظروف سربی تولید میکرد. جوزف گیلوساک با اصلاح روش روبک ، اسید سولفوریکی با غلظت ۷۸% بدست آورد.
۱-تولید H۲SO۴ از طریق فرآیند تماسی
در مرحله اول گوگرد میسوزد تا دی اکسید گوگرد تولید شود:
S+O۲ → SO۲
دی اکسید گوگرد توسط اکسیژن در حضور کاتالیزور اکسید وانادیوم (V) به تری اکسید گوگرد تبدیل میشود. این واکنش، برگشت پذیر است و تشکیل تری اکسید گوگرد، گرمازا است.۲SO۲ + O۲
۲SO۲ + O۲ ⇌۲SO۳
تری اکسید گوگرد به ۹۷-۹۸٪ H۲SO۴ جذب میشود تا ترکیب اولئوم (H۲S۲O۷) تولید شود. همچنین به عنوان هیدروژن سولفات دود کننده نیز شناخته میشود. سپس اولئوم با آب، رقیق شده و هیدروژن سولفات غلیظ تشکیل میشود.
H۲SO۴+SO۳ → H۲S۲O۷
H۲S۲O۷ + H۲oO → ۲H۲SO۴
۲- تولید اسید سولفوریک در فرآیند مرطوب
در مرحله اول، گوگرد میسوزد تا دی اکسید گوگرد تولید شود:
S+O۲→SO۲
یا سولفید هیدروژن (H۲S) گازی به SO۲ گازی سوزانده میشود:
۲H۲S+۳O۲→ ۲H۲O+۲SO۲ (-۵۱۸ kj/mol)
سپس دی اکسید گوگرد با استفاده از اکسیژن با اکسید وانادیوم (V) به عنوان کاتالیزور، به تری اکسید گوگرد اکسید میشود:
۲SO۲+O۲ ⇌ ۲SO۳ (-۹۹ kj/mol)
(واکنش برگشت پذیر است)
تری اکسید گوگرد به اسید سولفوریک هیدراته تبدیل میشود:
SO۳+H۲O → H۲SO۴ (g) (-۱۰۱ kj/mol)
آخرین مرحله تراکم سولفوریک اسید به مایع ۹۷-۹۸٪ است:
H۲SO۴ (g) → H۲SO۴ (l) (-۶۹ kj/mol)
۳- تولید سولفوریک اسید با هیدروژن سولفات
این روشها به صورت آزمایشگاهی اجرا میشوند:
• واکنش اسید گوگرد، اسید نیتریک و آب:
۳SO۲ + ۲HNO۳ + ۲H۲O → ۳H۲SO۴ + ۲NO
• هیدروژن سولفات میتواند در آزمایشگاه با سوزاندن گوگرد در هوا و به دنبال آن حل شدن دی اکسید گوگرد حاصل در محلول پراکسید هیدروژن تولید شود:
SO۲ + H۲O۲→ H۲SO۴
• روش دیگر، حل دی اکسید گوگرد در محلول آبی یک نمک فلزی اکسید کننده مانند کلرید مس (II) یا آهن (III) است:
۲FeCl۳ + ۲H۲O + SO۲ → ۲FeCl۲ + H۲SO۴ + ۲HCl
۲CuCl۲ + ۲H۲O + SO۲ → ۲CuCl + H۲SO۴ + ۲HCl
اسید سولفوریک غلیظ بسیار خورنده است و در صورت عدم استفاده صحیح می تواند باعث سوختگی جدی شود. این ماده شیمیایی منحصر به فرد است زیرا نه تنها باعث سوختگی شیمیایی می شود، بلکه باعث سوختگی حرارتی ثانویه نیز در نتیجه کم آبی می شود.
این ماده شیمیایی خطرناک در برخی موارد می تواند پوست، کاغذ، فلزات و حتی سنگ را خورده کند. اگر اسید سولفوریک مستقیماً با چشم تماس پیدا کند، می تواند باعث کوری دائمی شود. در صورت بلعیدن، این ماده شیمیایی ممکن است باعث سوختگی داخلی، آسیب غیرقابل برگشت اندام و احتمالاً مرگ شود.
قرار گرفتن در معرض آئروسل های اسید سولفوریک در غلظت های بالا منجر به تحریک شدید چشم و دستگاه تنفسی و آسیب بافت می شود. قرار گرفتن مداوم در معرض آئروسل های اسید سولفوریک، حتی در غلظت های پایین، می تواند باعث فرسایش دندان های فرد شود. در محیط های آزمایشگاهی یا صنعتی، استفاده از PPE مناسب هنگام کار با اسید سولفوریک مهم است.
سهم بزرگی از خرید و فروش مواد شیمیایی صنعتی در بازار جهانی به خرید و فروش اسید سولفوریک اختصاص دارد. این اسید معدنی با نام "اولئوم" نیز شناخته میشود. سولفوریک اسید به عنوان پرکاربردترین اسید معدنی، تمام حوزههای صنعت را تحت پوشش قرار داده است. این ماده مورد استقبال زیادی در بازار جهانی مواجه بوده است.
اسید سولفوریک صادراتی جزو برترین اسیدهای معدنی، در کنار اسید فسفریک، اسید هیدروکلریک و اسید نیتریک شناخته میشود. حجم صادراتی این اسیدهای معدنی چیزی حدود ۸۴۰ میلیون دلار گزارش شده است.
طبق آمار خرید و فروش جهانی اسولفوریک اسید، کره جنوبی اولین صادر کننده و ایالات متحده آمریکا اولین وارد کننده این اسید میباشند.
برای سفارش و دریافت قیمت اسید سولفوریک با خلوص ۹۸ درصد میتوانید با شرکت پتروشیمی پارس لوتوس،صادر کننده مواد شیمیایی صنعتی تماس حاصل نمایید.
اسید سولفوریک صنعتی یک ترکیب شیمیایی بسیار مهم در صنعت است که در تولید بسیاری از مواد شیمیایی کاربرد دارد.
• ساخت کودها به ویژه سوپر فسفات ها، فسفات آمونیوم و سولفات های آمونیوم
• پالایش نفت
• در تولید آهن و فولاد
• در تهیه مواد شوینده و بهداشتی به عنوان عامل چربیگیر
• کاتالیزورهای نفتی
• قابل استفاده در بخش دارویی و درمانی کشور و تولید داروهای مختلف
• تولید فیلم های عکاسی
• به عنوان خشک کننده قوی
• رنگ و رزین
• در کارخانه های تولید کود شیمیایی
• تولید مواد منفجره و مهمات
• آبکاری و استخراج فلزات
• سنتز مواد شیمیایی
• کاربرد اسید سولفوریک در کشاورزی برای تولید انواع حشره کش ها
• در استخراج فلزاتی چون مس، سرب، روی، اورانیوم، وانادیوم، فولاد و آهن
• پالایشگاه نفت
• تولید باتری ها
• فرآیندهای نیتروژن دار کردن
• تصفیه و پالایش روغن
• تصفیه فاضلاب های صنعتی
• صنعت نساجی، تولید پارچههای ابریشمی مصنوعی
• فرآوری مواد معدنی
• ساخت چسب
• صنایع سلولزی برای تولید دستمال کاغذی، روزنامه و مقوا
• قابل استفاده در ساخت پاککنندههای مصنوعی
• استفاده از آن در ساخت نایلونها و پلاستیکهای رنگی
• در تولید میوههای خشک به روش صنعتی از درصد بسیار کمی این ماده استفاده میکنند.
• استفاده از این ماده در صنایع چرم سازی و دباغی برای از بین بردن بوی چرم
• قابل استفاده در کارخانه لاستیک سازی
♦عوارض استنشاق گاز سولفوریک اسید به میزان آغشته شدن مجاری تنفسی با جوهر گوگرد بستگی دارد. اگر استشمام گاز h۲so۴ در حد کمی باشد، عطسه، سرفه، سردرد و التهاب مخاط گلو و بینی را بهدنبال خواهد داشت؛ ولی چنانچه فرد در مقابل غلظت بالایی از گاز سولفوریک اسید قرار بگیرد، سوختگی بافت ریه، تنگی نفس و حتی ادم ریه را تجربه خواهد کرد. اگر گاز سولفوریک اسید را استنشاق کردید، فورا در هوای آزاد قرار بگیرید و درخواست مراقبتهای پزشکی داشته باشید.
♦تماس پوست با مواد اسید باتری باعث التهابات شدید، تاول، سوختگی پوست و درماتیت میشود.مدت زمان ظاهر شدن علائم سوختگی ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت باشد. برای درمان قسمت آسیبدیده پوست با اسید سولفوریک، ابتدا با یک پارچه مرطوب، پوست را تمیز کنید؛ سپس پوست خود را حداقل به مدت ۲۰ دقیقه با آب جاری خنک بشویید. در انتها ناحیه آسیبدیده را با باند گاز استریل بپوشانید و خود را به یک کلینیک پزشکی برای درمان عمیقتر پوست برسانید.
♦تماس چشم با گاز اسید سولفوریک در ابتدا باعث ریزش اشک میشود؛ اما اگر مواد این گاز سمی بهطورمستقیم به چشم برخورد کند، موجب آسیبهای جدیتر همچون از دست رفتن بینایی میشود. اگر میزان کمی از فولیک اسید وارد چشم شما شد، بلافاصله چشم خود را حداقل برای مدت ۳۰ دقیقه شستوشو دهید. توجه کنید که شستن چشم برای رفع خطرات اسید فولیک درمانی موقتی است؛ حتما پس از شستوشو، برای درمان جدیتر باید به یک چشم پزشک مراجعه کنید.
♦سولفوریک اسید بسیار خورنده است؛ بهطوریکه حتی ورود مقدار کمی از آن به معده باعث بروز علائم نامتعارف گوارشی میشود. خوردن اسید سولفوریک صدماتی همچون سوختگی شدید دهان و مری، استفراغ و در حالت حادتر، اسهال خونی و سوراخ شدن معده را در پی خواهد داشت. در صورت بلع h۲so۴ فورا دهان خود را با آب بشویید و از القای استفراغ جلوگیری کنید؛ تا رسیدن به پزشک متخصص داخلی، از شستوشوی دهان و مجاری گوارشی خود دست نکشید.
رعایت تمام نکات ایمنی کار با اسید سولفوریک می تواند فرد را در برابر این آسیب ها محافظت نماید.
♦ظروف و مخازن دارای اسید سولفوریک باید به خوبی درزگیری شده و از محکم بسته بودن درب آن ها اطمینان حاصل گردد و مرتبا از لحاظ بروز هر گونه نشتی و سرریز آن ها کنترل نمود.
♦در صورت بیرون ریخته شدن اسید آن را با آهک خنثی نموده و سپس منطقه آلوده را با آب زیاد بشویید.
♦از ریختن آب به روی سولفوریک جدا خودداری کنید زیرا این عمل باعث ایجاد حرارت و پاشیده شدن اسید به اطراف می گردد. از تکه پارچه یا خاک اره برای جذب مواد بیرون ریخته شده استفاده نکنید. اگر نشتی به طور مطمئن متوقف نشد یا امکان انتقال امن مواد به ظروف سالم و بیخطر وجود نداشت به آتش نشانی اطلاع دهید.
♦ظروف و مخازن باید داری برچسب مناسب (خورنده، خطر ریزش اسید، احتیاط و…) بوده و از وارد شدن هرگونه آسیب فیزیکی به آنها جلوگیری شود.
♦اسید سولفوریک (حتی در مقادیر کم) بایستی دور از مواد شیمیایی دیگر به ویژه مواد آلی، نیترات ها، کلرات ها، کاربیدها، پراکسیدها، پودر فلزات، مواد شیمیایی اکسید کننده و مواد آتشگیر نگهداری شود.
♦هنگام جابجا کردن اسید افراد باید از لباس محافظ در برابر مواد شیمیایی (لباس ضد اسید، دستکش و چکمه پلاستیکی، عینک ایمنی و …) استفاده کنند.
♦خرید و فروش سولفوریک اسید و حمل و نقل آن در پتروشیمی پارس لوتوس، از بستهبندیهای استاندارد و مخازن پلیمری مقاوم در برابر خوردگی استفاده میشود.
♦اسید سولفوریک صنعتی: اسید سولفوریک صنعتی به عنوان یکی از قوی ترین اسیدهای موجود در بازار، بیشترین مصرف را در صنایع مختلف و به منظور تولید محصولات گوناگون و کاربری های متفاوت از جمله مواد شوینده، پالایش نفت، تولید اسید باتری و غیره دارد.
♦اسید سولفوریک آزمایشگاهی: این گرید از سولفوریک اسید در بسیاری از آزمایش های شیمی همچون آماده سازی نمونه جهت تعیین درصد آب اکسیژنه در محصولات مختلف قابل استفاده است. اسید سولفوریک آزمایشگاهی همچنین به دلیل قدرت بالای آن، برای شست و شوی ظروف آزمایشگاهی که حاوی رسوب هستند استفاده می شود.
♦اسید سولفوریک خوراکی: در برخی از نقاط مانند اروپا (طبق استاندارد E۵۱۳ اتحادیه اروپا) تولید کننده های مواد غذایی از محلول های بسیار رقیق اسید سولفوریک خوراکی برای استفاده در مواد غذایی به عنوان کنترل کننده pH و نگهدارنده به منظور جلوگیری از رشد باکتری و میکروب های مضر استفاده می کنند. اسید سولفوریک خوراکی مصارف بسیار خاصی داشته و در حال حاضر موجود نمی باشد.