درباره دی اتانول آمین
Diethanolamine description
دی‌اتانول‌آمین (Diethanolamine / DEA) یک ترکیب آلی از خانواده اتانول‌آمین‌ها است که همزمان خاصیت آمینی و الکلی دارد؛ به همین دلیل همزمان نقش باز خفیف، حلال و عامل واکنش‌دهنده را ایفا می‌کند. این ماده معمولاً به‌صورت مایع ویسکوز بی‌رنگ تا زرد روشن عرضه می‌شود و بوی ملایم آمینی دارد.
ساختار شیمیایی دی‌اتانول‌آمین به آن قابلیت واکنش با اسیدها، اسیدهای چرب و گازهای اسیدی مانند H₂S و CO₂ را می‌دهد، از این رو در بسیاری از فرایندهای صنعتی به‌عنوان جاذب گازهای اسیدی، سورفکتانت، امولسیفایر یا ماده واسطه در سنتز شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ایران، دی‌اتانول‌آمین عمدتاً برای مصارفی مانند گاز شیرین‌کنی در پالایشگاه‌ها، تولید شوینده‌ها، ساخت مواد فعال سطحی، تولید رزین‌ها و افزودنی‌های شیمیایی خرید و فروش می‌شود.
دی‌اتانول‌آمین (DEA)، مونو‌اتانول‌آمین (MEA) و تری‌اتانول‌آمین (TEA) هر سه از خانواده اتانول‌آمین‌ها هستند، اما از نظر تعداد گروه‌های هیدروکسیل و آمینی، رفتار شیمیایی، کاربرد و خواص عملیاتی با هم تفاوت دارند. انتخاب بین این سه ماده معمولاً بر اساس نوع فرایند، هزینه، پایداری حرارتی و نیاز عملکردی انجام می‌شود.
مقایسه کاربردی این ۳ ترکیب در صنایع:
* منو اتانول آمین (MEA)
واکنش‌پذیری بسیار بالا با گازهای اسیدی مثل H۲S و CO۲
مناسب برای واحدهای گازشیرین کنی با غلظت پایین آلودگی
خورندگی بیشتر نسبت به DEA و TEA
فراریت بالا و اتلاف بیشتر در گردش‌های مکرر
* دی اتانول آمین (DEA)
تعادل بین سرعت جذب و پایداری حرارتی
مصرف گسترده در پالایشگاه‌ها، شوینده‌ها و تولید مواد شیمیایی
خورندگی کمتر نسبت به MEA
* تری اتانول آمین (TEA)
واکنش‌پذیری کمتر نسبت به DEA و MEA
مناسب برای فرمولاسیون شوینده‌ها، رزین‌ها، روان‌کننده‌ها و محصولات آرایشی
پایداری حرارتی بالاتر
معمولاً برای جذب گازهای اسیدی استفاده نمی شود
------------------------------------------------------------------------------------
کدام یک را انتخاب کنم؟
اگر فرآیند به جذب سریع گاز نیاز داشته باشد، MEA اولویت دارد. در کاربردهای متعادل‌تر با ملاحظات خوردگی و پایداری، DEA انتخاب رایج‌تری است. در حالی که TEA بیشتر در صنایع فرمولاسیونی، شوینده، پلاستیک و تولید افزودنی‌های شیمیایی مصرف می‌شود.
دی اتانول آمین (DEA) در ایران عمدتاً به صورت وارداتی تامین می‌شود و تولید داخلی آن محدود یا مقطعی است. به همین دلیل، ثبات عرضه این محصول وابسته به موجودی‌های واردکنندگان، برندهای بین‌المللی، شرایط گمرکی و نرخ ارزی است. شرکت‌های پتروشیمی و صنایع پایین دستی مانند شوینده‌ها، حفاری، گاز و پالایش، رنگ و رزین و شیمیایی‌های میان‌دستی از مصرف‌کنندگان اصلی این محصول در کشور هستند.
در بازار ایران، دی اتانول آمین معمولاً در ۲ سطح کیفی اصلی عرضه می‌شود:
گرید صنعتی (خلوص بالا) برای کاربردهای پالایشگاهی، فرآیندی، شوینده و شیمیایی
گرید ریکاوری که به صورت دائمی قابل تامین نیست و فقط در بازه‌های محدود موجود می‌شود
به دلیل محدودیت تولید داخل، برندهای رایج این ماده اغلب از کشورهای چین، هند، کره، آلمان و مالزی وارد می‌شوند. در دوره‌های تحریم یا محدودیت ترخیص، ممکن است خرید آن تنها از طریق موجودی انبار شرکت‌های بازرگانی یا سفارش‌های ثبت‌شده قبلی امکان‌پذیر باشد.
نوسان عرضه و تقاضا در بخش‌های پالایشگاهی و شوینده‌ها، یکی از عوامل تاثیرگذار بر قیمت دی اتانول آمین در ایران است. برای جلوگیری از توقف تولید یا افزایش ناگهانی هزینه‌ها، بسیاری از واحدهای صنعتی ترجیح می‌دهند خرید این ماده را به صورت
دی‌اتانول‌آمین به دلیل داشتن همزمان گروه‌های آمینی و هیدروکسیلی، در فرآیندهای شیمیایی و صنعتی نقش حلال، خنثی‌کننده، جاذب گاز، امولسیفایر و ماده واسطه را ایفا می‌کند. این ترکیب در صنایع مختلف به‌صورت گسترده مصرف می‌شود و انتخاب گرید مناسب آن مستقیماً به نوع کاربرد وابسته است.
صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
یکی از اصلی‌ترین مصارف دی اتانول آمین، استفاده در واحدهای گازشیرین‌کنی است. در این بخش از DEA برای جذب گازهای اسیدی مانند CO۲ و H۲S استفاده می‌شود. همچنین در تولید بازدارنده‌های خوردگی و افزودنی‌های مربوط به حفاری و پالایش نیز کاربرد دارد.
صنعت شوینده و بهداشت
دی اتانول آمین در ساختار سورفکتانت‌ها، کوسورفکتانت‌ها و امولسیفایرها کاربرد دارد و در تولید شامپو، صابون مایع، فوم آتش نشانی، شوینده‌های صنعتی و خانگی بکار گرفته می‌شود.
رنگ، رزین و پلیمر
این ماده در تولید رزین‌های پلی یورتان، آلکید و اپوکسی نقش کاتالیست یا زنجیرکننده را برعهده دارد و در سنتز پلیمرهای خاص و پوشش‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
صنایع شیمیایی و ساخت مشتقات
دی اتانول آمین بعنوان ماده واسط در تولید مواد فعال سطحی، استرول آمیدها، حشره کش‌ها، افزودنی‌های نفتی و ترکیبات شیمیایی ثانویه مصرف می‌شود.
صنایع فلزی و معدنی
در برخی فرمولاسیون‌های سیالات برش و همچنین مواد فلوتاسیون در فرآوری مواد معدنی بکار می‌رود.
دی‌اتانول‌آمین ریکاوری (Recovery Grade) حاصل بازیافت مواد مستعمل حاوی DEA در صنایع پالایشی و شیمیایی است. این گرید از نظر خلوص، رنگ و میزان ناخالصی در سطحی پایین‌تر از گرید صنعتی قرار می‌گیرد، اما در بسیاری از کاربردهای غیرحساس می‌تواند جایگزینی اقتصادی و قابل قبول باشد.
مصارف رایج دی‌اتانول‌آمین ریکاوری شامل موارد زیر است:
۱. تولید مواد شوینده صنعتی با فرمولاسیون غیرحساس
۲. استفاده در سیستم‌های جذب گازهای اسیدی با الزامات کیفی متوسط
۳. کاربرد در برخی رزین‌ها و روانکارهای صنعتی
۴. مصرف در پروژه‌های محدود یا کوتاه مدت
از آنجا که تولید این گرید وابسته به منابع بازیافتی و حلقه تأمین غیرمستمر است، امکان عرضه دائمی یا انبارش بلندمدت آن وجود ندارد. در نتیجه، تأمین آن صرفاً به‌صورت مقطعی، پروژه‌محور و مشروط به موجودی بازار انجام می‌شود.
در زمان انتخاب این گرید، بررسی سطح خلوص، رنگ، درصد آب، میزان آمین‌های فرعی و نوع کاربرد نهایی اهمیت دارد. در صورتی که پروژه نیاز به کیفیت ثابت یا آنالیز مشخص داشته باشد، توصیه می‌شود قبل از سفارش، نمونه و COA دریافت شود.
نقطه انجماد دی‌اتانول‌آمین حدود ۲۸ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است، بنابراین در دماهای پایین‌تر به حالت نیمه‌جامد یا جامد تبدیل می‌شود. برای تخلیه بشکه یا تانکر در فصل سرد، لازم است از گرم‌کن یا اتاق گرم (Hot Room) استفاده شود تا ماده به حالت مایع بازگردد.
دی‌اتانول‌آمین خاصیت خورندگی متوسط دارد و توصیه می‌شود برای ذخیره‌سازی یا انتقال آن از مخازن استیل ضدزنگ (Stainless Steel ۳۱۶ یا ۳۰۴) یا پلی‌اتیلن مقاوم (HDPE) استفاده شود. مخازن کربن استیل معمولی ممکن است در درازمدت دچار خوردگی شوند.
بله. دی‌اتانول‌آمین (DEA) به دلیل سرعت واکنش متوسط و پایداری حرارتی مناسب، در بسیاری از واحدهای گاز شیرین‌کنی به‌عنوان جایگزین بینابینی بین MEA (واکنش سریع اما خورنده‌تر) و TEA (کندتر) استفاده می‌شود. انتخاب نهایی باید بر اساس طراحی مهندسی و شرایط عملیاتی هر واحد انجام شود.
در صورت نگهداری در ظروف دربسته و دور از رطوبت و نور مستقیم خورشید، دی‌اتانول‌آمین می‌تواند بیش از ۲۴ ماه بدون افت کیفی نگهداری شود. تغییر جزئی رنگ به مرور زمان طبیعی است و معمولاً بر روی خواص عملکردی تأثیر نمی‌گذارد.